Z Małopolska w II Wojnie Światowej


BIRKENMAJER Aleksander Ludwik.         
Urodzony 8 lipca 1890 r. w Czernichowie kolo Krakowa. Syn Ludwika Antoniego (astronoma i historyka nauki) i Zofii z d. Karlińskiej. Miał brata Józefa (poetę, tłumacza i historyka literatury). Do szkoły powszechnej uczęszczał w Czernichowie. Gimnazjum ukończył w Chyrowie. W latach 1908-1912 studiował filologię klasyczną, fizykę, matematykę oraz nauki pomocnicze historii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1914 r. obronił pracę doktorską Henri Bate z Mechlinu, astronom i filozof wieku XIII, a przypisywana mu Krytyka tablic króla Alfonsa na Uniwersytecie Jagiellońskim. W czasie studiów pracował w Obserwatorium Astronomicznym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1918 r. uzyskał uprawnienia profesora gimnazjalnego. Od 1919 r. pracował w Bibliotece Jagiellońskiej jako starszy bibliotekarz. Od 1924 r. kierował Działem Rękopisów i Starych Druków. Po przedstawieniu pracy Renesans nauk matematycznych i przyrodniczych w wiekach średnich został w 1929 r. docentem i kierownikiem Katedry Historii Nauk Ścisłych Uniwersytetu Jagiellońskiego. Od 1935 r. był członkiem Międzynarodowej Akademii Historii Nauki. W 1936 r. został członkiem korespondentem Polskiej Akademii Umiejętności. Od 1937 r. był docentem bibliotekoznawstwa. W 1938 r. otrzymał nominację na profesora nadzwyczajnego. Z kierowania Katedrą Historii Nauk Ścisłych zrezygnował w 1931 r. w proteście wobec braku działań Ministerstwa Wyznań Religijnych i Oświaty Publicznej oraz władz uczelni na rzecz rozwoju nauki polskiej. W 1939 r. był dyrektorem Biblioteki Uniwersytetu Poznańskiego. Został aresztowany 6 listopada 1939 r. w czasie "Sonderaktion Krakau". Po  przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska) lub więzieniu śledczym przy Freiburgerstrasse (obecnie ul. Świebodzka). 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków). 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku. Po 4 marca 1940 r. przeniesiono go do KL Dachau[4]23 października 1940 r. został zwolniony z KL Dachau[5]. Powrócił do pracy na stanowisku dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej. Zabezpieczał zbiory przed zagrożeniami wojennymi. W 1943 r. wchodził w skład Komitetu Obchodu Rocznicy Śmierci Mikołaja Kopernika Polskiej Akademii Umiejętności. Kierował Biblioteką Jagiellońską do 1944 r. Od 1945 r. był członkiem czynnym Polskiej Akademii Umiejętności. Pełnił funkcje sekretarza Komisji Historii Nauk Matematyczno-Przyrodniczych, Komisji Historii Medycyny i Nauk Matematyczno-Przyrodniczych, a także Komitetu Słownika Łaciny Średniowiecznej w Polsce Polskiej Akademii Umiejętności. W latach 1945-1947 ponownie był dyrektorem Biblioteki Uniwersytetu Poznańskiego. W 1947 r. uczestniczył w XIII Międzynarodowym Zjeździe Bibliotekoznawców w Oslo. W latach 1947-1951 ponownie pracował na stanowisku dyrektora Biblioteki Jagiellońskiej. W 1951 r. podjął pracę na Uniwersytecie Warszawskim. Został profesorem zwyczajnym i kierownikiem Katedry Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Warszawskiego. Przygotował w 1953 r. pierwsze wydanie dzieła Mikołaja Kopernika „De revolutionibus”. W latach 1954-1966 kierował także Sekcją Historii Nauk Matematycznych, Fizyko-Chemicznych i Geologiczno-Geograficznych w Zakładzie Historii Nauki i Techniki Polskiej Akademii Nauk oraz przewodniczył Radzie Naukowej tego Zakładu. W sierpniu 1956 r. brał udział w Międzynarodowym Kongresie Historii Nauki we Florencji, a we wrześniu 1959 r. w Barcelonie. W latach 1959-1965 r. był wiceprzewodniczącym Międzynarodowej Akademii Historii Nauki. Należał do Królewskiego Towarzystwa Historycznego w Londynie. Był członkiem Związku Bibliotekarzy Czeskich w Pradze. W 1960 r. przeszedł na emeryturę. W 1971 r. był przewodniczącym komitetu redakcyjnego „Encyklopedii wiedzy o książce”. Ogłosił łącznie ponad 380 prac naukowych.    
Zmarł 30 września 1967 r. w Warszawie.     
Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski (1956), dwukrotnie Złotym Krzyżem Zasługi, Medalem X-lecia Polski Ludowej (1954) i Medalem 1000-lecia Państwa Polskiego (1966).           
Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 267; S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom? http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków 1969, s. 227, 272;



[1] Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 267;

[2] Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 267;

[3] Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 267;

[4] Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków 1969, s. 272;

[5] Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków 1969, s. 227;