Z Małopolska w II Wojnie Światowej

HEYDEL Zdzisław Adam.
Urodzony 6 grudnia 1893 r. w Gardzienicach, pow. Radom. Miał brata Wojciecha (zmarłego na dyfteryt 14 marca 1941 r. w KL Auschwitz). Maturę zdał w Gimnazjum im. Jana III Sobieskiego w Krakowie. Studiował w Moskwie i w Kijowie. W 1918 r. był współorganizatorem, a później żołnierzem Ochotniczej Legii Akademickiej. W lutym 1919 r. skończył służbę w grupie pancernej. Przez kilka miesięcy 1921 r. pracował jako referent ekonomiczny Wydziału Prasowego Ministerstwia Spraw Zagranicznych. W 1921 r. objął asystenturę na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1922 r. ukończył studia na Wydziale Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego z tytułem doktora praw. W 1922 r. przeniósł się na Akademię Handlową. Jednocześnie wykładał ekonomię na kilku wydziałach Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1925 r. habilitował się na podstawie pracy z ekonomii politycznej „Podstawowe zagadnienia metodologiczne ekonomii”. W roku 1927 objął stanowisko w Ministerstwie Wyznań Religijnych i Oświaty Publicznej. Zrezygnował z niego wkrótce na rzecz posady dyrektora prywatnej szkoły handlowej dla kobiet i wykładowcy ekonomii na Uniwersytecie Jagiellońskim. W 1929 r. został profesorem nadzwyczajnym. Opowiadał się za pełnym liberalizmem gospodarczym i krytykował interwencjonizm państwowy. Był dziekanem Wydziału Prawa Uniwersytetu Jagiellońskiego. W latach 1930-1931 był prezesem Klubu Narodowego w Krakowie. Na skutek podpisania przez niego listu otwartego, w którym sprzeciwił się procesom Brzeskim, został w 1933 r. dekretem ministra Jędrzejewicza przeniesiony w stan nieczynny. Odebrano mu prawo wykładów na uczelniach. Wyjechał wówczas na stypendium Rockefellera do USA. Po powrocie kierował Instytutem Ekonomicznym Polskiej Akademii Umiejętności, której był członkiem. Prowadził ożywioną działalność publicystyczną, zbijając poglądy etatystów. Opublikował Teorję dochodu społecznego. Cenzura nie obejmowała w tym czasie prac naukowych. W 1937 r. został mianowany profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. Został aresztowany 6 listopada 1939 r. w czasie Sonderaktion Krakau. 
Przy aresztowaniu zrewidowano fo. Po  przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska) lub więzieniu śledczym przy Freiburgerstrasse (obecnie ul. Świebodzka). 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków). 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku. W bloku 45 prowadził wykłady dla współwięźniów. 8 lutego 1940 r. zwolniono go z obozu. Wyjechał do rodzinnego majątku brata Wojciecha w Brzózach. Zaangażował się w działalność konspiracyjną. Po pół roku jedna z osób należących do siatki padła ofiarą prowokacji. Został zatrzymany wraz z bratem i osadzony w więzieniu w Skarzysku-Kamiennej. W więzieniu odrzucił propozycję przyjęcia Volkslisty, złożoną przez komendanta placu płk. von Heydel wywodzącego się z tej samej niemieckiej rodziny. Osadzono go w KL Auschwitz. W obozie zachorował na dyfteryt.          
Został rozstrzelany 14 marca 1941 r. w zbiorowej egzekucji na tzw. żwirowisku (według urzędowego oświadczenia komendy obozu zmarł „z powodu niewydolności serca”).           
Odznaczony Medalem Uniwersytetu Jagiellońskiego „Merentibus”.  
Był żonaty z Anną (zmarła w 1985 r.), miał córki: Annę (zmarłą w 2004 r.), Barbarę Elżbietę (zmarłą w 1992 r.).     
Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969, s. 267; Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947, s. 88; <span lang="IT"</span><span lang="IT"</span><span lang="IT"</span>S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom?http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków1969, s. 112, 113, 272; Wroński Tadeusz, Kronikaokupowanego Krakowa