Z Małopolska w II Wojnie Światowej

URBAŃCZYK Stanisław.  
Urodzony 7 lipca 1909 r. w Kwaczale. Syn Jana (pisarza gminnego) i Rozalii z d. Głowień. Miał dziesięcioro rodzeństwa. Ukończył czteroklasową szkołę w Kwaczale. Od 1921 r. uczył się w Gimnazjum św. Anny w Krakowie. W 1929 r. zdał maturę i podjął studia polonistyczne i slawistyczne na Uniwersytecie Jagiellońskim. Studia ukończył w 1934 r. W 1937 r. podjął prace na stanowisku asystenta w Katedrze Języka Polskiego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Prowadził zajęcia z gramatyki opisowej i fonetyki polskiej (jego studentem był m.in. Karol Wojtyła). W 1939 r. obronił pracę doktorską. Został aresztowany 6 listopada 1939 r. w czasie Sonderaktion Krakau, nie w budynku Collegium Novum, ale na ul. Gołębiej. Przy aresztowaniu zrewidowano go. Po przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska) lub więzieniu śledczym przy Freiburgerstrasse (obecnie ul. Świebodzka). 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków. 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku. Przeniesiono go do KL Dachau. 21 grudnia 1940 r. został zwolniony z obozu. W 1945 r. powrócił do pracy na Uniwersytecie Jagiellońskim. Habilitował się w 1945 r. Uczestniczył w pracach Głównej Komisji Ustalenia Nazw Miejscowości i Obiektów Fizjograficznych, głównie dla Ziem Odzyskanych. W latach 1946–1948 był profesorem nadzwyczajnym Uniwersytetu Toruńskiego. W latach 1950-1954 był dziekanem Wydziału Humanistycznego i Filologicznego Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Od 1953 r. był równolegle wicedyrektorem Instytutu Badań Literackich Polskiej Akademii Nauk. W latach 1953–2001 kierował pracami redakcyjnymi Słownika staropolskiego. W 1956 r. został mianowany profesorem zwyczajnym Uniwersytetu Jagiellońskiego. W 1958 r. wybrano go na członka Polskiej Akademii Umiejętności. W 1972 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Salzburgu. W 1973 r. współorganizował Instytutu Języka Polskiego Polskiej Akademii Nauk w Krakowie, został jego pierwszym dyrektorem. W latach 1976–1991 był przewodniczącym Międzynarodowej Komisji Struktury Gramatycznej Języków Słowiańskich, w 1991 r. otrzymał tytuł jej honorowego przewodniczącego. W 1979 przeszedł na emeryturę. W 1989 r. wybrano go na członka reaktywowanej Polskiej Akademii Umiejętności, jednocześnie został kierownikiem Wydziału Filologicznego Polskiej Akademii Umiejętności. Uczestniczył w pracach komitet Językoznawstwa Polskiej Akademii Nauk, a w latach 1985–1986 przewodniczył jego pracom. Działał w Komitetu Słowianoznawstwa Polskiej Akademii Nauk. Był przewodniczącym Komisji Językoznawstwa i Słowianoznawstwa Oddziału Polskiej Akademii Nauk w Krakowie. Był członkiem, od 1983 r. przewodniczącym, Towarzystwa Miłośników Języka Polskiego, Towarzystwa Naukowego w Toruniu, Poznańskiego Towarzystwa Naukowego, Instytutu Zachodniego w Poznaniu, Instytutu Śląskiego w Opolu. W 1991 r. otrzymał tytuł doktora honoris causa Uniwersytetu w Ołomuńcu. Otrzymał tytuły doktora honoris causa Uniwersytetu w Poznaniu i Erlangen. Był redaktorem naczelnym czasopism „Polonica” i „Język Polski”.     
Zmarł 23 października 2001 r. w Krakowie. Został pochowany na cmentarzu rakowickim w Krakowie.
Odznaczony Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski, Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski, Orderem Sztandaru Pracy II klasy, Złotym Krzyżem Zasługi.       
Był żonaty z Aliną Nitsch, miał synów Stanisława Jakuba (urodzonego w 1938 r.), Kazimierza (urodzonego w 1944 r.) oraz córkę Annę (urodzoną w 1947 r.).      
Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969; Kto jest kim w Polsce. Informator biograficzny, Warszawa 1993; Urbańczyk Stanisław, Słownik staropolski tom 1, zeszyt 1, (A-Ażeć), wstęp „Z historii słownika”, Warszawa 1953; S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom? http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; Urbańczyk Stanisław, Uniwersytet za kolczastym drutem, Kraków 1969; Urbańczyk Stanisław, Z miłości do wiedzy. Wspomnienia, Kraków 1999; Wroński Tadeusz, Kronika okupowanego Krakowa, Kraków 1974;