Z Małopolska w II Wojnie Światowej

CZUCHRA Józef. 
Urodzony 4 marca 1911 r. w Białobrzegach (od 1926 r. dzielnica Krosna). Syn Andrzeja (kolejarza) i Stanisławy z d. Kubackiej. Miał przyrodnich braci Płonków: Teodora (starszego sierżanta 2. pułku strzelców podhalańskich, żołnierza II Korpusu generała Władysława Andersa) i Franciszka (kapitana, zastępcę dowódcy Rejonu Kedywu, „Kubacki”). W Krośnie ukończył szkołę powszechną, a następnie tkacką. W czasie nauki w szkole tkackiej działał w harcerstwie. W latach 1930 - 1931 odbywał w Przemyślu zasadniczą służbę wojskową. Został zwolniony przed terminem ze względu na przebytą operację gardła. Podjął pracę w fabryce wyrobów lnianych „Lnianka” (Grohman i Ska) w Krośnie. Po kilku latach awansował na stanowisko majstra tkackiego. Był członkiem związku zawodowego „Praca Polska” działającego pod politycznym kierownictwem Stronnictwa Narodowego. Działał w Związku Byłych Wychowanków Szkoły Tkackiej. W styczniu 1941 r. wstąpił w szeregi Narodowej Organizacji Wojskowej. Używał pseudonimów „Bogumił”, „Mnich”, „Orski”, „Podhalańczyk”. Został dowódcą dwunastoosobowego oddziału dywersyjnego. Pod wpływem swego przyrodniego brata Franciszka Płonki „Kubacki” przeszedł do Tajnej Organizacji Wojskowej. Uczestniczył w wielu akcjach, m. in. na kasę Karpathen Öl. Od lutego 1943 r., po scaleniu Tajnej Organizacji Wojskowej z Armią Krajową, dowodził oddziałem dyspozycyjnym Rejonu Kedywu Armii Krajowej. Był dwukrotnie aresztowany przez gestapo. Zwalniano go po przesłuchaniach. Aresztowany w lutym 1943 r. po raz trzeci był torturowany w czasie śledztwa. Mimo doznanych obrażeń zdołał zbiec. Po wyleczeniu podjął dalszą działalność konspiracyjną. Dowodzony przez niego zespół od maja 1943 r. używał kryptonimu „Dorota”. 28 czerwca 1943 r. po nieporozumieniach z dowódcą rzeszowskiego Kedywu Armii Krajowej Zenonem Sobotą „Korczak”, przeszedł wraz ze swym zespołem bojowym do Narodowej Organizacji Wojskowej. Bezpośrednim powodem podjęcia tego kroku były dziwne okoliczności starcia z policją niemiecką pod Przysietnicą 26 czerwca 1943 r., w czasie którego zginął m. in. Franciszek Płonka. Od tego momentu Zenon Sobota szkalował go przed przełożonymi z Armii Krajowej. Dążył do jego fizycznej likwidacji. W lipcu 1943 r. koło Wrocanki wspólnie z Janem Tkaczykiem „Budzik” rozbroił próbującego ich wylegitymować granatowego policjanta, zabierając mu karabin z amunicją i zmuszając do przyrzeczenia iż zrezygnuje z wysługiwania się Niemcom. W wyniku akcji scaleniowej Narodowej Organizacji Wojskowej z Armią Krajową 1 listopada 1943 r. został dowódcą pierwszego w Inspektoracie Armii Krajowej Jasło oddziału partyzanckiego OP-11. Jego oddział liczył około 60 żołnierzy (w rezerwie pozostawało kilkudziesięciu). Przeprowadził szereg akcji zbrojnych. Zaatakował strażnicę graniczną w Czerlicznem. Dowodził akcją na transport niemiecki na Dziurdziu. Za zasługi i zdolności dowódcze został mianowany podporucznikiem czasu wojny. 1 lipca 1944 r. jego oddział włączono do zgrupowania partyzanckiego OP-23. Objął stanowisko zastępcy dowódcy zgrupowania kapitana Adama Jerzego Winogrodzkiego „Korwin”. W wyniku nieporozumień z dowódcą 11 sierpnia 1944 r. opuścił z dwoma plutonami zgrupowanie i przeszedł na teren Obwodu Armii Krajowej Krosno. Sprawa opuszczenia przez niego zgrupowania OP-23 była przedmiotem dochodzeń i postępowania przygotowawczego, które miało postawić go przed Wojskowym Sądem Specjalnym, do czego jednak nie doszło. Przeprowadził kilka drobnych akcji. Po wkroczeniu wojsk sowieckich rozwiązał oddział. Był poszukiwany przez NKWD i Urząd Bezpieczeństwa Publicznego. Ukrywał się na terenie powiatu sanockiego. Próba powrotu do domu otoczonego przez funkcjonariuszy NKWD i Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego 4 listopada 1944 r. doprowadziła do nocnej walki, w której zginęli dowodzący zasadzką kapitan NKWD i szwagier jego żony Bolesław Gorczyca, a jeden funkcjonariusz został ciężko ranny. On sam ostrzeliwując się wyskoczył przez okno i zdołał ujść przed pościgiem. W ramach nowej konspiracji, do wiosny 1945 r., przeprowadził kilka akcji zbrojnych przeciwko sowieckim okupantom. Władze Stronnictwa Narodowego, w których dyspozycji pozostawał, nie widząc szansy na prowadzenie przez niego dalszej działalności na terenie Podkarpacia, poleciły mu opuszczenie tego terenu. 31 marca 1945 r. został aresztowany w Rzeszowie razem z Janem Radożyckim „Owczarek” i zaprowadzony do siedziby Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego przy ul. Jagiellońskiej. W czasie przesłuchania, wykorzystując nieuwagę oficera śledczego z pistoletu odebranego mu podczas aresztowania zabił śledczego, ranił jednego ze strażników i podjął próbę ucieczki (wg. innych źródeł zginęło dwóch funkcjonariuszy Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego, a kilku zostało rannych[1]). Nie udało mu się sforsować bramy wyjściowej.     
Zginął 31 marca 1945 r. zastrzelony przez funkcjonariusza Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego. Miejsce jego pochówku jest nieznane.         
Był żonaty z Heleną Guzik, miał syna Andrzeja (ur. 1941 r., nauczyciela szkoły średniej w Krośnie).     
AP Rzeszów, sygn. T. H - 2; MiD WIH sygn. III/35/3, III/35/5, III/35/13; Archiwum oddziału “Orskiego", zbiory prywatne; Brygidyn A., Kryptonim San, Sanok 1992; Daszkiewicz A., Ruch oporu w regionie Beskidu Niskiego 1939 - 1944, Warszawa 1975; Dąbrowa - Kostka Stanisław, Burza na Rzeszowszczyźnie, „Kierunki” 1972 nr 8(818) - 15(826); Dąbrowa - Kostka Stanisław, Taśma, „WTK” 1970 nr 51/52; Dąbrowa - Kostka Stanisław, Jankowski Stanisław Maria, Rozkaz zdobyć więzienie, Kraków 1988; Gościmiński W., Dzieje walki PPR, GL i AL z okupantem hitlerowskim na Podkarpaciu, Rzeszów 1964; Grzywacz - Świtalski Łukasz, Akcja na Bekera, „Za Wolność i Lud” 1966 nr 2(263); Grzywacz - Świtalski Łukasz, Inspektorat AK “Joachim", Krosno - Jasło - Brzozów - Sanok - Lesko 1939 – 1944, „Najnowsze Dzieje Polski” 1968; Grzywacz - Świtalski Łukasz, Jeszcze raz o „Taśmie”. Pełny obraz śmiałej akcji, „WTK” 1971 nr 11(913); Grzywacz - Świtalski Łukasz, Z walk na Podkarpaciu, Warszawa 1971; Łopuski Jan, Losy AK na Rzeszowszczyźnie (sierpień - grudzień 1944), Warszawa 1990 ; Modrzejewski Jerzy, Akowcy na Podkarpaciu, Brzozów 1990; Nitka Stanisław; Adamski J. F., Kościół katolicki w Brzozowskiem i Sanockiem 1939 - 1945 [w:] Diecezja Przemyska w latach 1939 - 1945, Brzozów - Przemyśl 1992.; Nowak Czesław, W obronie „Orskiego”, „Podkarpacie” 1993 nr 8(1155); Nowak Czesław, Wspomnienia Jana Radożyckiego, „Biuletyn Informacyjno - Historyczny ŚZŻAK Okręg Krosno” 1999 nr 2/18; Oberc Franciszek, Kościół katolicki w Brzozowskiem i Sanockiem 1939 – 1945 [w:] Diecezja Przemyska w latach 1939 - 1945, Brzozów - Przemyśl 1992; Owoc W., Krakowska Narodowa Organizacja Wojskowa (Wspomnienia), Paryż 1977; Pomprowicz S., Placówka Armii Krajowej Miejsce Piastowe „Pelargonia”, „Biuletyn Informacyjno - Historyczny Okręgu Krosno ŚZŻAK” 1993 nr 3, s. 11; Raus A., Pozostała pamięć, „Nowiny Rzeszowskie” 1990 nr 92(12692) z 20 - 22 IV 1990; Rokicki J., Blaski i cienie bohaterskiego pięciolecia, Niemcy Zachodnie 1949; Rudnicka M., Kościół katolicki w Jasielskiem 1939 - 1945 [w:]: Diecezja Przemyska w latach 1939 - 1945, Brzozów - Stalowa Wola 1991; Skrobała Cz., Smutne wigilie czasu niewoli, „Podkarpacie” 1992 nr 52 - 53 (1146 - 1147); Stachowicz J., Miniony czas, Kraków 1994; Słownik Polityczny (pod red. W. Wasiutyńskiego), Nowy Jork 1980; Ślaski Jerzy, Polska Walcząca, Warszawa 1990; Zagórski Andrzej, W związku z akcją „Taśma”, „WTK” 1971 nr 3(905); Zagórski Andrzej, Inspektorat Rejonowy ZWZ - AK Jasło (Krosno) [w:]: Kurierskim szlakiem po Beskidzie Niskim, Brzozów 1989; Bełza A., Wspomnienia z oddziału Południe Cz. II, (mps); Kurek J., Partyzancka wieś Bóbrka (mps); Informacje ustne: Czuchra Andrzej, Czuchra Jan, Grotowska Maria, Gomułka Roman, Kazalski Tadeusz, Konieczko Władysława, Miska Jan, Myśliwiec Roman, Nitka Stanisław, Opatkiewicz Marian, Świtlicki Kazimierz, Zajdel Tadeusz;