Z Małopolska w II Wojnie Światowej

KOWALCZYK Anastazy.

Urodzony 16 kwietnia 1908 roku w Sosnowcu (na Środuli). Syn Norberta i Agnieszki z domu Mielczarek. Ukończył 4 klasy szkoły powszechnej. Od 1920 r. pracował jako chłopiec na posyłki w cukierni. W 1922 r. podjął pracę w Fabryce Włókienniczej Schöna. W 1924 r. został członkiem Związku Zawodowego Włókniarzy. W 1925 r. za współorganizowanie strajku został skazany na 1 rok pobytu w domu poprawczym. Od 1927 r. był członkiem i sekretarzem Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej w Sosnowcu. W maju 1927 r. został ponownie aresztowany i skazany na 1 rok więzienia. Osadzono go w zakładzie karnym w Będzinie. 12 września 1929 r. aresztowano go po raz trzeci. 28 kwietnia 1930 r. został skazany na 3 lata więzienia. Karę odbywał kolejno w więzieniach w Będzinie, Mysłowicach i Tarnowie (w więzieniu tarnowskim spotkał swą przyszłą żonę Marię), 12 września 1932 r. został zwolniony z więzienia. We wrześniu 1932 r. został sekretarzem Komitetu Okręgowego Zagłębie Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. W maju 1933 r. przeszedł na stanowisko drugiego sekretarza Komitetu Warszawskiego Komunistycznego Związku Młodzieży Polskiej. Prowadził działalność propagandową w wojsku. 24 maja 1933 r. został po raz kolejny aresztowany. W październiku 1934 r. sąd Okręgowy w Warszawie skazał go na 8 lat więzienia. W maju 1939 r. został amnestionowany. Wrócił do Sosnowca. Pracował jako robotnik w zakładach Firstenberga w Będzinie. We wrześniu 1939 r. zgłosił się na ochotnika do wojska, ale nie został przyjęty. Przedostał się do Lwowa. Pod okupacją sowiecką był dyrektorem fabryki metali kolorowych i współpracownikiem pisma „Czerwony Sztandar”. W 1940 r. został delegatem do Lwowskiej Rady Delegatów Ludu Pracującego. Od wiosny 1941 r. przebywał w Moskwie. W lipcu 1941 r. został członkiem Grupy Inicjatywnej przeznaczonej do utworzenia w okupowanej Polsce partii komunistycznej. Nocą 5 na 6 stycznia 1942 r. w składzie Grupy Inicjatywnej Polskiej Partii Robotniczej został zrzucony ze spadochronem w rejonie Sokołowa w powiecie koneckim. Przy lądowaniu złamał nogę. 7 stycznia 1942 r. dotarł na punkt kontaktowy u A. Kudyniaka w Piotrkowie Trybunalskim. Następnie przeszedł do rodziny Romana Śliwy „Weber” do Dziewięczyc. Został członkiem Komitetu Centralnego Polskiej Partii Robotniczej. Używał pseudonimów „Andrzej”, „Kostek”, „Nastek”, „Rybicki”, „Zdzisław”, „Zdzisław Rybicki”. Miał organizować Polską Partię Robotniczą w okręgu Częstochowa – Piotrków. W styczniu 1942 r. został sekretarzem Komitetu Okręgowego Polskiej Partii Robotniczej PPR w Zagłębiu. Zorganizował wspólnie z Romanem Śliwą „Weber” Stowarzyszenie Przyjaciół ZSRR w Zagłębiu. Był poszukiwany przez Gestapo, wyznaczono za informacje o nim nagrodę 10000 zł. Od jesieni 1942 r. działał w Krakowie. Przerzucił na Podhale tekst odezwy PPR ukrywszy mikrofilm w fajce. W grudniu 1942 r. na krótko został sekretarzem Komitetu Warszawskiego Polskiej Partii Robotniczej. Jeszcze w tym samym miesiącu został przeniesiony na stanowisko sekretarza Komitetu Okręgowego Polskiej Partii Robotniczej w Częstochowie. Latem 1943 r. został skierowany przez Komitet Centralny Polskiej Partii Robotniczej do Krakowa na stanowisko pełnomocnika Sztabu Głównego Gwardii Ludowej Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie. W czerwcu 1943 r. mianowano go sekretarzem Komitetu Obwodowego Polskiej Partii Robotniczej w Krakowie. Mieszkał przy ul. Urzędniczej. Współredagował „Trybunę Ludu”. Dążył do nawiązania współpracy Gwardii Ludowej Polskiej Partii Robotniczej z Batalionami Chłopskimi w okręgach miechowskim i rzeszowskim. W lipcu 1943 r. uczestniczył w naradzie w lokalu przy ul. Skawińskiej 14. Wg J. Trzaski wystawił list polecający dla Augusta Dymona "August II" przekazany jesienią 1943 r. Stanisławowi Gębali „Kaleka” w domu Królikiewiczów na pierwszym spotkaniu. Został zadenuncjowany przez Leona S., który rozpoznał go na ul. Floriańskiej. Funkcjonariusze gestapo aresztowali go 1 grudnia 1943 r. w tramwaju. Przewieziono go do siedziby krakowskiego gestapo na ul. Pomorską 2.Jego sprawę prowadził SS-Obersturmführer Kurt Reinhold Heinemeyer.

1 grudnia 1943 r. w siedzibie gestapo przy Pomorskiej 2 zgryzł fiolkę z cyjankiem.

Odznaczony Krzyżem Grunwaldu III klasy (pośmiertnie w 1948 r.).

Od września 1932 r. był żonaty z Marią.

Bratko Józef, Gestapowcy, Kraków 1985, s. 70; Gronczewski Edward, Ludzie czynu, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1964 nr 3 s. 236; Hillebrandt Bogdan, Oddział partyzancki GL i AL im. Ludwika Waryńskiego w krakowskiem, Wojskowy Przegląd Historyczny 1960 nr 2 s. 48; Kantyka Jan, Na beskidzkich szlakach, Katowice 1984, s. 69; Komorowski Krzysztof, Sztab Główny Gwardii Ludowej 1942-1943, „Wojskowy Przegląd Historyczny” 1985 nr 4 s. 78; Kunert Andrzej Krzysztof, Słownik biograficzny konspiracji warszawskiej 1939-1944 t. 2, Warszawa 1987, s. 62; Polski ruch robotniczy w okresie wojny i okupacji hitlerowskiej, Warszawa 1964, s. 198, 201; Przygoński Antoni, Prasa konspiracyjna PPR, Warszawa 1966, s. 164; Rydłowski Jerzy, Żołnierze lat wojny i okupacji, Warszawa 1971, s. 240, 244; Topór Marian, Taki los wypadł nam (cz. III), „Okruchy wspomnień z lat walki i martyrologii AK” ŚZŻAK 1999 nr 29, s.114; Trzaska Jan, Druga twarz Augusta, Warszawa 1969, s. 21; Turlejska Maria, Spór o Polskę. Szkice historyczne, Warszawa 1972, s. 161; Ważniewski Władysław, Walki partyzanckie nad Nidą 1939 – 1945, Warszawa 1969, s. 80; Zając Józef, Toczyły się boje, Warszawa 1965, s. 172; Zając Stanisław, W pobliżu siedziby Hansa Franka, Warszawa 1986, s.118;