Z Małopolska w II Wojnie Światowej

Archutowski Józef.     
Urodzony 1 listopada 1879 r. w Karolinie koło Pułtuska. Syn Teofila. Miał brata Romana (który zginął w 1944 r. w KL Majdanek). Od 1898 r. kształcił się w Seminarium Duchownym św. Jana w Warszawie. W latach 1901 - 1905 studiował w Rzymsko - Katolickiej Akademii Duchownej w Petersburgu uzyskując w 1905 r. stopień magistra teologii. Święcenia kapłańskie otrzymał w 1904 r. w Petersburgu. Studia uzupełniał we Wrocławiu, Fryburgu, Würzburgu i Lipsku. Był doktorem teologii. W latach 1905 - 1918 pracował jako wikariusz. Uczył religii w szkole powszechnej i handlowej. Od 1919 r. był zastępcą profesora Pisma Świętego Starego Testamentu w Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. Został powołany w 1920 r. na Wydział Teologiczny Uniwersytetu Jagiellońskiego jako profesor nadzwyczajny. W 1923 r. został profesorem zwyczajnym Pisma Świętego Starego Testamentu. W latach 1924 - 1927 i 1931 - 1933 był dziekanem Wydziału Teologicznego Uniwersytetu Jagiellońskiego. Należał do pierwszych nowoczesnych biblistów. Zainicjował serię wydawniczą „Sprawy Biblijne”. W 1937 r. zorganizował pierwszy zjazd biblistów polskich. W latach 1937 - 1939 wydawał „Przegląd Biblijny”. Wydał „Księgi Prorockie i Machabejskie”. Był kuratorem Młodzieży Wszechpolskiej na Uniwersytecie Jagiellońskim. Mieszkał w Krakowie przy ul. Jabłonowskich 28. Został aresztowany 6 listopada 1939 r. w czasie Sonderaktion Krakau. Przy aresztowaniu zrewidowano go. Po przewiezieniu krytą ciężarówką przez Gołębią, Wiślną, Zwierzyniecką, Podwalem, Karmelicką, Alejami Trzech Wieszczów do więzienia Montelupich został wpisany do więziennej ewidencji. 7 listopada 1939 r. ok. 10,00 rano przewieziono go do koszar 20. pułku piechoty przy ul. Mazowieckiej. 9 listopada 1939 r. został wywieziony koleją z Krakowa-Łobzowa do więzienia we Wrocławiu. 10 listopada 1939 r. osadzono go w więzieniu karnym przy Kletschkauerstrasse 31 (obecnie ul. Kleczkowska) lub więzieniu śledczym przy Freiburgerstrasse (obecnie ul. Świebodzka). 27 listopada 1939 r. po godz. 20,00 został przewieziony karetką więzienną na dworzec główny we Wrocławiu. Po dwugodzinnym oczekiwaniu w tunelu pod torami kolejowymi zapędzono go do pociągu. 28 listopada 1939 r. z przystanku leśnego za stacją kolejową w Oranienburgu około godz. 16,00 w padającym deszczu ze śniegiem przepędzono go do bramy KL Sachsenhausen i poddano procedurze przyjęcia (kąpiel, strzyżenie, odebranie ubrań, pieniędzy i zegarków, wydanie obozowych pasiaków). 29 listopada 1939 r. zapoznano go z regulaminem obozowym i przydzielono do baraku. 8 lutego 1940 r. zwolniono go z obozu. Prowadził tajne nauczanie w klasztorze oo. Salwatorianów na Zakrzówku w Krakowie. Od maja 1943 r. przebywał w Warszawie. Był proboszczem Parafii Najświętszej Marii Panny na Nowym Mieście i kanonikiem Kapituły Katedralnej. Wykładał na tajnym Wydziale Teologii Katolickiego Uniwersytetu Warszawskiego i prowadził wykłady z teologii psalmów w klasztorze pp. Sakramentek.  
Zginął 31 sierpnia 1944 r. pod gruzami bombardowanego klasztoru pp. Sakramentek w Warszawie.     
Odznaczony Krzyżem Kawalerskim Polonia Restituta (1938), Srebrnym i Brązowym Medalem za Długoletnią Służbę (1938).
Archiwum Uniwersytetu Jagiellońskiego, Teczka personalna J. Archutowskiego; Księga adresowa Miasta Krakowa, Rocznik 1933/34; Bolewski A., Pierzchała H., Losy polskich pracowników nauki 1939 - 1945, Wrocław 1989; Gwiazdomorski Jan, Wspomnienia z Sachsenhausen, Kraków 1969; Lista strat kultury polskiej, Warszawa 1947; MB, Archutowski Józef [w:] Wyrok na UJ. 6. 11. 39, red. L. Hajdukiewicz, Kraków 1989; Przybyszewski B., Dzieje kościelne Krakowa w czasie okupacji niemieckiej, „Rocznik Krakowski” 1948 nr 31; S. Jerzy, Kto to przypomni Niemcom?' http://web.archive.org/web/20110719042740/http://lists.ceti.pl/pipermail/wiec/20071011/011790.html [dostęp 19 czerwca 2020]; w. z., Tragiczna lista strat nauki polskiej', „Dziennik Polski” 1945 nr 48; Wroński Tadeusz, 'Kronika okupowanego Krakowa', Kraków 1974;